بسم الله الرحمن الرحیم

از نرم افزار«گنجینه روایات نور»تولید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

نویسنده ترجمه«علی دوانی»

مهدى موعود-ترجمه جلد سیزدهم بحار    متن    255    باب پنجم آیاتى که در روایات اهل بیت تأویل بظهور امام زمان(ع) شده است‏
باب پنجم آیاتى که در روایات اهل بیت تأویل بظهور امام زمان (ع) شده است‏
 (2) 1- وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى‏ أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ یعنى: اگر عذاب را تا مدت معینى (ظهور امام زمان) بتأخیر بیاندازیم لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ با استهزاء خواهند گفت چه چیز آن را باز داشت (و مانع ظهور امام زمان چیست؟) أَلا یَوْمَ یَأْتِیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفاً عَنْهُمْ وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ بدانید روزى که عذاب مى‏آید از آنها برداشته نمیشود، بلکه بر آنان فرود آمده و آنچه را استهزاء بآن میکردند خواهند دید.
از امیر المؤمنین روایت شده که در تأویل این آیه شریفه فرمود: أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ اصحاب قائم آل محمد است که سیصد و سیزده نفر میباشند. و در تفسیر عیاشى از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: خداوند اصحاب قائم ما را در یک لحظه مانند ابرهاى پراکنده فصل پائیز جمع میکند.
و در غیبت نعمانى از اسحاق بن عبد العزیز از آن حضرت روایت نموده که فرمود:
 «لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى‏ أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ» این عذاب قیام امام زمان و امت معدوده یاران او میباشند. که برابر با سپاه اسلام در جنگ بدر هستند (یعنى 313 تن میباشند). (3) 2- وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‏ بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ  یعنى موسى را همراه آیات خود فرستادیم تا قوم خود را از ورطه ظلمانى کفر درآورده بوادى نورانى ایمان رهبرى کند، و آنها را بروزهاى خداوندى متذکر گرداند که در آن آیاتى است براى هر صبرکننده شکرگزارى. روزهاى خداوندى (ایّامُ اللَّه) سه روز است:
روز ظهور قائم صلوات اللَّه علیه و روز مرگ و روز قیامت.
در خصال صدوق از امام باقر روایت نموده که فرمود «ایام اللَّه» سه روز است:
روز قیام قائم آل محمد، روز رجعت و روز قیامت، و هم صدوق در کتاب معانى الاخبار روایت مزبور را آورده است. (1) 3- وَ قَضَیْنا إِلى‏ بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ یعنى: در تورات به بنى اسرائیل اعلام کردیم سپس خداوند خطاب با بنى اسرائیل را قطع کرده و امت پیغمبر اسلام صلى اللَّه علیه و آله را مخاطب ساخته و میفرماید: لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ که شما اى امت محمد براه بنى اسرائیل خواهید رفت و دو بار در زمین دست بفساد میزنید. مقصود فلان و فلان و اصحاب آنها و نقض عهد آنان است.
وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیراً و سرکشى بزرگ خواهید کرد. یعنى ادعاى خلافت عظمى مینمائید، فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما پس چون نخستین فتنه پدید آید، یعنى جنگ جمل بوجود آورید بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ بندگان خود را که سخت نیرومند میباشند بر شما مسلط گردانیم، و اینان امیر المؤمنین على علیه السّلام و اصحاب آن حضرت میباشند فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا پس آنها شما را هر چند بخانه‏ها پناه ببرید جستجو نموده بقتل رسانند تا بدانید که اراده خداوند انجام پذیر است.
ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ آنگاه باز بشما دولت و غلبه میدهیم، یعنى بنى امیه که بر آل پیغمبر چیره میگردند وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً و اموال بسیار و فرزندان بیشمار روزى کنیم و از اندازه فزون گردانیم. یعنى با این عده وعده خود را بر آل پیغمبر برتر یافته و با آنها بمنازعه برخاسته و بالنتیجه حسین بن على علیهما السّلام و یاران او را شهید و زنان خاندان پیغمبر را باسارت برید إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ اگر نیکى کنید، نیکى بینید، و اگر بد کنید بدى یابید و چون وعده دیگر فرا رسد یعنى قائم آل محمد و یارانش قیام کنند لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ رویهاى شما سیاه گردد وَ لِیَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ کَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ و با یارانش بمسجد الحرام در آیند مانند روزى که پیغمبر اکرم و امیر المؤمنین و سپاه اسلام نخستین بار در آمدند وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِیراً تا دولت و شوکت شما را سخت تباه گردانند: یعنى بر شما غلبه یافته همه‏تان را از دم شمشیر بگذرانند. سپس پروردگار جهان عطف توجهى بآل پیغمبر نموده و میفرماید: عَسى‏ رَبُّکُمْ أَنْ یَرْحَمَکُمْ خداى بشما ترحم خواهد کرد و شما را بر دشمنانتان پیروز گرداند. آنگاه بنى امیه را مخاطب ساخته و میفرماید: وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا  یعنى: اگر شما با شوکت سفیانى خروج کنید، دولت حق نیز با ظهور قائم آل محمد صلى اللَّه علیه و آله قیام خواهد کرد. در تفسیر عیاشى است که حضرت صادق علیه السّلام فرمود آیه وَ قَضَیْنا إِلى‏ بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ مقصود شهادت امیر المؤمنین و مسموم کردن امام حسن مجتبى «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیراً» یعنى کشتن امام حسین علیه السّلام «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما» یعنى چون زمان خونخواهى آن حضرت فرا رسد «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ» خداوند مردمى را پیش از ظهور قائم آل محمد برانگیزد که هر جا دشمنى از دشمنان و ظالمین آل پیغمبر پیدا کنند نابود نمایند «وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا» و این کارى است که قبل از قیام قائم شدنى است «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ
نَفِیراً»:
آنگاه حضرت امام حسین علیه السّلام با هفتاد نفر از یاران جانبازش که در کربلا با وى شهید شدند رجعت مینمایند. در حالى که لباس سفید پوشیده‏اند و بمردم اعلان کنند که امام حسین با یارانش قیام نموده‏اند تا اهل ایمان تردید ننمایند و بدانند که او دجال و شیطان نیست، بلکه او امامى است که در دسترس مردم است، و چون یقین کردند او امام حسین علیه السّلام میباشد تردید نخواهند کرد.
سپس از جانب امام حسین علیه السّلام امام زمان بهمه مردم معرفى میگردد و اهل ایمان نیز آن حضرت را تصدیق میکنند. چون امام زمان وفات نماید، حضرت امام حسین علیه السّلام او را غسل داده و کفن و حنوط کرده دفن میکند. چنان که در روایت است که متصدى امر امام باید امام جانشین او باشد. و در خبر است که امام حسین علیه السّلام چندان سلطنت میکند که ابروانش جلو چشم مبارکش را میگیرد.
در تفسیر مزبور از حمران بن اعین از حضرت امام محمد باقر علیه السّلام روایت میکند که این آیه را میخواند بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ و میفرمود:
این بندگان خدا، قائم ما و یاران او هستند که سخت نیرومند میباشند.
هم در آن تفسیر از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت نموده که در یکى از خطبه‏هایش فرمود: اى مردم!
سَلُونى‏ قَبْلَ انْ تَفْقِدُونى‏
: پیش از آنکه از میان شما بروم هر چه میخواهید از من بپرسید. چه در گنجینه سینه من علوم بسیارى نهفته است. پس آنچه خواهید از من بپرسید، پیش از آنکه فتنه‏اى پدید آید و شراره آن بالا گیرد، و سرپرست و رئیس و اداره‏کنندگان آن حتى آنها که از آن دورى گزینند در آتش آن بسوزند.
بسیارى مى‏خواهند از آن ورطه بکنار روند و از هول آن فتنه فریادها کشند مع الوصف در آن افتند و کسى هم بداد آنها نرسد، آنگاه چون زمانهاى متمادى بدین گونه بگذرد، خواهید گفت: مهدى مرده یا کشته شده و اگر هست بکدام بیابان رفته؟ در آن موقع انتظار فرج بکشید. و اینست تأویل آیه ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ ...
سوگند بخداوندى که دانه را شکافت و آدمى را بیافرید که در آن عصر پادشاهان در نعمت و شوکت بسر برند و مردى از آنان از دنیا نرود جز این که هزار فرزند ذکور از او بماند و از هر بدعت و آفتى در امان باشند، عامِلینَ بِکِتابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ رَسُولِهِ همه عمل بکتاب خدا (قرآن) و سنت پیغمبر میکنند و آفتها و تردیدها از حریم آنان برطرف گردد.
مؤلف: بنا بر این تفسیر آیه مزبور باین معنى است: وحى فرستادیم به بنى اسرائیل که شما امت محمد چنین و چنان خواهید کرد، و احتمال دارد روایتى که على بن ابراهیم تفسیر این آیه را از آن گرفته، همان است که پیغمبر خبر داده که آنچه در بنى اسرائیل بوده در این امت نیز هست و این وقایع از جمله آنهاست. (1) 4- أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْراً  یعنى ... یا پدید آورد براى آنها ذکرى را.
یعنى ذکر ظهور قائم آل محمد و خروج سفیانى. (2) 5- فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ یعنى چون (بنى امیه) عذاب ما را (که بوسیله ظهور قائم آل محمد بر آنها فرو فرستیم) احساس کنند، از آن میگریزند لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى‏ ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ. فرار نکنید و بازگردید تا شما را از آن نعمتها و جایگاهها که بخوشگذرانى سرگرم بودید باز- خواست کنند.
در حدیث است که چون امام زمان ظهور کند، بنى امیه از ترس بروم میگریزند حضرت آنها را از روم بیرون مى‏آورد و گنجهائى که پنهان کرده‏اند از آنها طلب میکند قالُوا یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ  فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّى جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ
بنى امیه میگویند: واى بر ما که قومى ستمکار بودیم. پس همچنان بدین سخن تکلم کنند تا آنکه (بوسیله قائم آل محمد و سپاه او) همه را درو کنیم و از دم شمشیر بگذرانیم! این آیات هر چند لفظش ماضى است ولى در معنى مستقبل است و این از آیاتى است که چنان که گفتیم تأویلش بعد از نزول میباشد  (1) 6- وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ  یعنى در زبور حضرت داود پیغمبر) بعد از کتب آسمانى سابق نوشتیم که: زمین را بندگان صالح ما بارث میبرند. و اینان قائم آل محمد و یاران او میباشند.
مؤلف: على بن ابراهیم «ذکر» را تمام کتب آسمانى میداند و بنا بر این معنى آیه این است که: قبل از زبور نیز در کتب آسمانى نوشتیم، مفسرین دیگر گفته‏اند: «ذکر» تورات است. و گفته شده که زبور «نوع کتب آسمانى» و «ذکر» لوح محفوظ است. (2) 7- أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ»
 یعنى: بآنان که ستم دیده‏اند اگر پیکار کنند، اجازه جنگ داده شده و خداوند قدرت بر یارى آنها دارد.
ابن ابى عمیر از عبد اللَّه بن مسکان از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت کرده که فرمود: اهل تسنن میگویند این آیه در باره پیغمبر نازل شده، در موقعى که کفار قریش حضرتش را از مکه بیرون کردند. ولى او قائم آل محمد است که براى خون- خواهى حسین علیه السّلام قیام میکند.
و در غیبت نعمانى از اثبات الوصیه مسعودى از آن حضرت روایت میکند که فرمود: آیه أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ در باره قائم ما و یاران او نازل شده است. (1) 8- وَ مَنْ عاقَبَ بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ لَیَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ  یعنى: کسى که (پیغمبر اکرم) عقوبت کند مانند عقوبتى که دیده، سپس مورد ظلم و ستم قرار گیرد، خداوند او را (بوسیله قائم که از اولاد اوست) نصرت دهد، و ذیل آیه که میفرماید:
الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ یعنى: کسانى که اگر آنها را در زمین ساکن نمودیم نماز بپا دارند و زکاة دهند و امر بمعروف و نهى از منکر کنند. امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: این آیه متعلق بآل محمد است. یعنى دوازده امام و شخص مهدى موعود و یاران او که خداوند آنان را در شرق و غرب جهان جاى دهد، و دین اسلام را غالب گرداند و هر بدعت و باطلى را بوسیله او و یارانش محو کند همان طور که سفیهان حق را از میان برده باشند و آنچنان عالم در آسایش بسر برد که اثر ظلم در جایى دیده نشود. (2) 9- إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ  یعنى: اگر بخواهیم میتوانیم علامتى بر آنها از آسمان فرو فرستیم تا بدان وسیله گردنهاشان خاضع گردد. از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: مقصود بنى امیه هستند که با یک صداى آسمانى بنام قائم آل محمد گردنهاشان در پیشگاه آن حضرت خاضع مى‏شود. (3) 10- أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ  یعنى: ... یا آنکه چون گرفتارى او را بخواند، اجابت کند و گرفتارى او را برطرف گرداند؟ از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: این آیه در باره قائم آل محمد نازل شده . بخدا قسم «مضطر» اوست که دو رکعت نماز در مقام حضرت ابراهیم بگذارد و خدا را بخواند، پروردگار نیز اجابت کند و گرفتارى او را برطرف سازد و آنها را در زمین خلیفه خود گرداند. (1) 11- وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّکَ یعنى هر گاه از جانب خدایت نصرتى (قائم آل محمد) رسد لَیَقُولُنَّ إِنَّا کُنَّا مَعَکُمْ أَ وَ لَیْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فِی صُدُورِ الْعالَمِینَ  خواهند گفت ما نیز با شما بودیم. آیا خداوند از آنچه در سینه‏هاى اهل عالم میگذرد آگاه نیست؟! (2) 12- وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ ابو حمزه ثمالى از امام پنجم علیه السّلام روایت میکند که فرمود: آن کس که انتقام میگیرد بعد از آن که بوى ظلم شده قائم آل محمد و یاران او هستند. فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیلٍ و کسى را برایشان راهى نیست. و فرمود: چون قائم قیام کند خود و یارانش از بنى امیه و دروغگویان و دشمنان اهل بیت انتقام میگیرند إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ  این انتقام را از کسانى میگیرند که بر مردم ستم میکنند و بى‏جهت در زمین بیدادگرى پیشه سازند. آنها کیفرى دردناک خواهند داشت. در تفسیر فرات بن ابراهیم نیز این روایت از جابر جعفى از امام محمد باقر علیه السّلام نقل شده. (3) 13- اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ  روایت شده که مقصود ساعت قیام قائم آل محمد است (4) 14- مُدْهامَّتانِ  یونس بن ظبیان از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت نموده که در تفسیر این آیه فرمود: در دولت امام زمان راه میان مکه و مدینه با درخت خرما اتصال یابد! (5) 15- یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ  یعنى: میخواهند با دهانهاشان نور خدا را خاموش نمایند، ولى خداوند نور خود را با قائم آل محمد تمام میکند در آن زمان که ظهور کند تا خداوند او را بر همه مذاهب باطله غلبه دهد بطورى که جز خداى یگانه پرستش نشود. و این است معنى «یملأ الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا».
هم در کنز الفوائد است که امام پنجم آیه شریفه یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ ... را تلاوت نمود و فرمود اگر شما از نور خدا روى بتابید خداوند آن را پایدار خواهد داشت.
و نیز در آن کتابست که ثقه جلیل القدر محمد بن فضیل از حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام معنى آیه یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ را پرسید، حضرت فرمود: مقصود دوستى امیر المؤمنین علیه السّلام است وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ یعنى خداوند امامت را بآخر میرساند بدلیل آیه شریفه: الذین فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا که مقصود از نور همان امام است. محمد بن فضیل میگوید: عرضکردم: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِینِ الْحَقِّ» یعنى چه؟ فرمود: یعنى خداوند به پیغمبرش دستور داد که لزوم دوستى جانشین خود «امیر المؤمنین» را بمردم اعلام کند، و دوستى وصى پیغمبر «دین حق» است.
عرضکردم «لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ» چیست؟ فرمود: یعنى خداوند بهنگام ظهور قائم ما دین حق را بر همه ادیان باطله پیروز میگرداند. چنان که خود فرموده: «وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ» یعنى خداوند نور خود را با ولایت قائم آل محمد تمام میکند «وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ» یعنى هر چند دشمنان على این را نخواهند. عرضکردم: اینکه میفرمائى تنزیل و ظاهر معنى قرآن است! فرمود: آرى آنچه که گفتم تنزیل و ظاهر معنى قرآن است و غیر آن تأویل میباشد. (1) 16- وَ أُخْرى‏ تُحِبُّونَها نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ فَتْحٌ قَرِیبٌ  یعنى: و دیگرى که دوست میدارید یک پیروزى از جانب خدا و فتح نزدیکى است. یعنى فتح قائم آل محمد در دنیا.
 (1) 17- حَتَّى إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً  یعنى تا آنکه وقتى آنچه بآنها وعده داده‏اند به بینند (مقصود قائم آل محمد و امیر المؤمنین علیهما السّلام است)، خواهند دانست که چه کسى یاورش ضعیف‏تر و در شماره اندک است. (2) 18- إِنَّهُمْ یَکِیدُونَ کَیْداً  وَ أَکِیدُ کَیْداً  یعنى: آنها: فسونگرى پیشه سازند و من نیز بخوبى آن را چاره کنم فَمَهِّلِ الْکافِرِینَ أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً یعنى: اى محمد پس آنها را مهلتى ده! که چون قائم قیام کند براى من از ستمگران و سرکشان قریش و بنى امیه و سائر بیدینان انتقام گیرد. (3) 19- وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشى‏ یعنى: قسم بشب هنگامى که پوشیده دارد. محمد بن مسلم از حضرت امام محمد باقر علیه السّلام روایت نموده که فرمود: مقصود امیر المؤمنین علیه السّلام است که در دولت باطل مستور گشت و ناگزیر بصبر گردید. وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّى  یعنى: قسم بروز هنگامى که بدرخشد. فرمود: این روز روشن قائم ما اهل بیت است که چون قیام کند بر دولت باطل پیروز گردد. خداوند در قرآن براى مردم مثلها زده و پیغمبرش و ما ائمه را مخاطب بآن ساخته و جز ما کسى عالم بتأویل آن نیست. (4) 20- قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ  یعنى: اى پیغمبر! بمردم بگو: بمن بگوئید: اگر آبى که در دسترس دارید در زمین فرو رود کیست که آب روان براى شما بیاورد؟. در این آیه امام زمان تعبیر بآب شده (که موجب حیات همه اشیاء است) و تأویل آیه اینست: بگو اگر امام شما از نظرها غائب گردید کیست که آن امام ظاهر را بیاورد؟ از حضرت امام رضا علیه السّلام روایت است که فرمود: «مائکم» یعنى (ابوابکم) که ائمه هستند و ائمه ابواب (و درهاى رحمت الهى) میباشند «فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ» یعنى کیست که علم امام را براى شما بیاورد؟ (و آن درها را بروى شما بگشاید)؟
این روایت در کافى و غیبت نعمانى و کمال الدین صدوق از حضرت موسى کاظم علیه السّلام نیز نقل شده: و عبارت کمال الدین اینست: ان اصبح امامکم غائبا عنکم لا تدرون این هو فمن یاتیکم بامام ظاهر یاتیکم بأخبار السّماء و الأرض و حلال اللَّه جلّ و عزّ و حرامه.
سپس فرمود: بخدا تأویل این آیه هنوز نیامده و البته خواهد آمد. (1) 21- هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ  یعنى: خدا فرستاده خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر همه دینها غالب شود. هر چند مشرکین نخواهند. این آیه نیز در باره قائم آل محمد است و او امامى است که خداوند او را بر همه کیشها غالب گرداند و او زمین را از عدل و داد پر کند همچنان که از ظلم و ستم پر شده باشد. این آیه نیز از آیاتى است که گفتیم تأویلش بعد از تنزیل میباشد.
و نیز در آن کتاب از ابو بصیر روایت نموده که گفت از امام هشتم از آیه هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ ... سؤال کردم. فرمود هنوز موقع تأویل این آیه نرسیده است گفتم: قربانت گردم! کى موقع آن فرا میرسد؟ فرمود؟ ان شاء اللَّه هنگامى که قائم قیام کند و چون قیام کند هر جا کافر و مشرکى باشد، ظهور او را ناخوش دارد تا جایى که اگر کافرى در دل سنگى پنهان شود سنگ صدا میزند اى مؤمن! کافرى یا مشرکى در من پنهان شده او را بکش. خداوند او را بیرون مى‏آورد و یاران قائم او را بقتل میرسانند.
در تفسیر فرات بن ابراهیم مانند این روایت را آورده و میگوید: آن سنگ صدا میزند اى مؤمن مشرکى در من پنهان شده، مرا بشکن و او را بکش.
و نیز در کنز الفوائد از عبایه ربعى نقل میکند که: وى از حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام شنیده که حضرت در آیه هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِینِ الْحَقِّ ... را قرائت نمود و فرمود: خدا این رسول و فرستاده خود را بعد از این ظاهر خواهد کرد بخدائى که جان من بدست اوست در زمان ظهور او قریه‏اى نیست که صبح و شام بانگ «اشهد ان لا اله الا اللَّه و ان محمدا رسول اللَّه» در آن بلند نشود.
و هم در آن کتاب از ابن عباس روایت نموده که وى در باره آیه لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ گفت: این در زمانى است که تمام یهودیان و نصارى و پیروان هر کیشى بدین حنیف اسلام بگروند و گرگ و میش و گاو و شیر و انسان و مار از جان خود ایمن باشند، موقعى که دیگر موش انبانى را پاره نمیکند وقتى که حکم جزیه گرفتن از اهل کتاب ساقط مى‏شود و هر جا صلیبى است شکسته میگردد و خوگها معدوم مى‏شود و این بهنگام قیام قائم آل محمد خواهد بود. (1) 22- هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ یعنى: آیا داستان آن فروگیرنده بتو رسیده است؟ شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال از محمد بن سلیمان از پدرش روایت میکند که گفت از امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم «هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ» یعنى چه؟ فرمود:
مقصود قائم ماست که اهل باطل را با شمشیر فرو میگیرد. گفتم وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ «صورتهاى آنها در آن روز خاضع است» یعنى چه؟ فرمود آنها بر خلاف دستور خدا عمل میکنند و والیان جور منصوب میدارند گفتم: تَصْلى‏ ناراً حامِیَةً «در آتش سوزنده بیفتند» یعنى چه؟ فرمود: موقع ظهور قائم ما در آتش جنگ بسوزند و در سراى دیگر بدوزخ در افتند. (1) 23- یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ  یعنى: روزى که بیاید یکى از آیات پروردگارت، ایمان کسانى که قبلا ایمان نیاورده‏اند سودى نبخشد. صدوق در کمال الدین و ثواب الاعمال از حضرت صادق روایت نموده که فرمود: آیات ائمه هستند. و بعض آیات قائم آل محمد است. (2) 24- فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ  الْجَوارِ الْکُنَّسِ  یعنى: قسم بستارگانى که حرکت کرده و پنهان میشوند!. در کمال الدین از امام محمد باقر (ع) روایت میکند که در جواب ام هانى راجع باین آیه فرمود: مقصود امامى است که بسال 260 هجرى غائب مى‏شود آنگاه چون ستاره تابان آشکار مى‏شود اگر او را به‏بینى دیدگانت روشن گردد  در غیبت شیخ طوسى و نعمانى نیز بمانند آن روایت شده است. (3) 25- الم  ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ  الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ  شیخ صدوق در کتاب کمال الدین از حضرت صادق علیه السّلام نقل میکند که فرمود:
هر کس اقرار بظهور امام زمان کند، ایمان بغیب آورده است. و نیز در کتاب مزبور از یحیى بن ابو القاسم روایت نموده که گفت: تفسیر این آیه را از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم فرمود: «متقین» در این آیه شیعیان على علیه السّلام هستند و «غیب» حجت غایب میباشد. دلیل این معنى آیه «فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ» است یعنى: اى پیغمبر بگو غیب مال خداست، پس منتظر باشید که من نیز با شما از منتظران هستم.
 اللهم عجل لولیک الفرج